Velayet Davaları: Çocukların Velayeti Kime Verilir?

Reşit olmayan çocuk üzerinde velayet hakkı ana ve babaya aittir. Yasal sebep olmadıkça velayet ana ve babadan alınamaz. Hâkim vasi atanmasına gerek görmedikçe, kısıtlanan ergin çocuklar da ana ve babanın velayeti altında kalırlar.

Velayet davaları; çocuğun velayeti kendisinde olmayan eşin diğer eşe karşı açtığı bir aile hukuku davası türüdür. Velayet davası aile mahkemesinde açılır.

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 337, 340, 342 ve 346. maddeleri uyarınca velayet, çocukların bakım, eğitim, öğretim ve korunması ile temsil görevlerini kapsar. Velayet, aynı zamanda ana babanın velayeti altındaki çocukların kişiliklerine ve mallarına ilişkin hakları, ödevleri, yetkileri ve yükümlülükleri de içerir.

Velayetin kaldırılması ve değiştirilmesi şartları gerçekleşmedikçe, ana ve babanın velayet görevlerine müdahale olunamaz. Ayrılık ve boşanma durumunda velayetin düzenlenmesindeki amaç, küçüğün ileriye dönük yararlarıdır. Başka bir anlatımla, velayetin düzenlenmesinde asıl olan, küçüğün yararını korumak ve geleceğini güvence altına almaktır.

Boşanma sürecinde çocuğun kiminle kalacağı boşanma davaları ile birlikte değerlendirilir.

Velayet Düzenlemesinde İdrak Yaşı Kavramı

Mahkeme belli yaşın üstündeki çocukların velayetini düzenlerken çocuğu dinlemeli ve velayet konusundaki görüşünü sormalıdır. Yargıtay uygulamasına göre çocuğun idrak yaşı, 8 yaş veya üstüdür. 8 yaş veya bu yaşın üzerinde olan çocukların görüşü alınmadan velayetin düzenlenmesi, değiştirilmesi veya kaldırılması mümkün değildir.

Velayetin Kaldırılması veya Değiştirilmesi Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme

Görevli Mahkeme

Velayetin kaldırılması, velayetin eşlerden birinden alınarak diğerine verilmesi (velayetin değiştirilmesi) ve kaldırılan velayetin geri verilmesi davalarına bakmakla görevli mahkeme Aile Mahkemesi olarak düzenlenmiştir.

Yetkili Mahkeme

Velayetin değiştirilmesi veya kaldırılması davası hukuken çekişmesiz yargı işi olarak kabul edilmektedir. Çekişmesiz yargı işleri için talepte bulunan kişinin veya ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkilidir.

Evlilikte Velayet Nasıl Kullanılır?

• Evlilik devam ettiği sürece ana ve baba velayeti birlikte kullanırlar.
• Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hali gerçekleşmişse hâkim, velayeti eşlerden birine verebilir.
• Velayet, ana ve babadan birinin ölümü halinde sağ kalana, boşanmada ise çocuk kendisine bırakılan tarafa aittir.

Anne-Babanın Evli Olmaması Halinde Velayet Nasıl Kullanılır?

• Ana ve baba evli değilse velayet anaya aittir.
• Ana küçük, kısıtlı veya ölmüş ya da velayet kendisinden alınmışsa hakim, çocuğun menfaatine göre, vasi atar veya velayeti babaya verir.

Velayetin Kaldırılması Şartları

Çocuğun korunmasına ilişkin diğer önlemlerden sonuç alınamaz ya da bu önlemlerin yetersiz olacağı önceden anlaşılırsa, hâkim aşağıdaki hallerde velayetin kaldırılmasına karar verir:

• Ana ve babanın deneyimsizliği, hastalığı, başka bir yerde bulunması veya benzeri sebeplerden biriyle velayet görevini gereği gibi yerine getirememesi.
• Ana ve babanın çocuğa yeterli ilgiyi göstermemesi veya ona karşı yükümlülüklerini ağır biçimde savsaklaması.
• Velayet ana ve babanın her ikisinden kaldırılırsa çocuğa bir vasi atanır.

Velayetin Kaldırılması Halinde Ana ve Babanın Yükümlülükleri

Velayetin kaldırılması halinde ana ve babanın çocuklarının bakım ve eğitim giderlerini karşılama yükümlülükleri devam eder. Ana ve baba ile çocuğun ödeme gücü yoksa bu giderler Devletçe karşılanır.

Velayet Davalarında Mahkeme Kararları ve Uygulamalar

Velayet düzenlemeleri çocuğun üstün yararını gözeterek yapılır. Mahkeme çocuğun fiziksel, zihinsel, ruhsal ve toplumsal gelişimini değerlendirerek karar verir. Çocukla kişisel ilişki kurulmasını engelleyen tarafın velayet hakkı riske girebilir ve çocuğun üstün yararı gereği velayeti diğer tarafa verilebilir.

Sonuç

Velayet davalarında çocuğun üstün yararı esas alınarak karar verilir. Mahkemeler, velayetin değiştirilmesi veya kaldırılması taleplerinde, çocuğun yaşam koşullarını, ebeveynlerin bakım olanaklarını ve çocuğun gelişimini göz önünde bulundurur. Çocuğun sağlıklı bir ortamda büyümesini sağlamak adına her aşamada değerlendirme yapılır.